نوشته :
تابان خواجه نصیری
شايعات پديده‌‌هايي اجتماعي و مرموزند. گفته يا نوشته‌هايي هستند بي پايه و اساس، بي دليل و مدرك و تركيبي از چيزهايي كه هم حقيقت دارند و هم ندارند، اين روايات به سرعت و به صورت سينه به سينه بين مردم (يا يك جامعه‌ي معين) پخش مي‌شوند.
در اين گرداب گسترده گيتي، وقتي در بزرگترين موتور جستجوي جهان (در زمان نگارش اين مطلب) يعني گوگل به دنبال واژه‌ی Rumor بگرديد بيش از 15 ميليون سند فهرست شده يافت مي‌كنيد كه بيشتر، آنها را در رابطه با شايعاتي خواهيد يافت كه روايتي از آنهادر وبلاگها و وب‌سايت‌هاي مرتبط آمده‌اند مثلا درسايت‌هايی خبري كه شايعه يا شايعاتي را تكذيب كرده‌اند. وقتي در همين موتور جستجو همين واژه را به فارسي جستجو مي‌كنيم به چيزي در حدود 35 هزار (دقيقا 34900) ركورد دست مي‌يابيم كه آنها نيز اكثرا در وبلاگها يافت شده‌اند. شايعات در وبلاگها رواج فراواني دارند و از اين روست كه من وبلاگها را نمادي از فولكلور اينترنتي مي‌دانم. بر روي اينترنت، تشخيص و تميز اينكه كدام نوشته حقيقت دارد و كدام شايعه است بسيار مشكل است. خيلي از شايعه پردازان از چنين واژه‌هايي مثل شايعه استفاده نمي‌كنند وقتي مي‌خواهند خبر يا شايعه‌اي را تعريف يا روايت كنند.
شايعه كلمه‌اي است ساده اما با كاركردي بسيار قوی. اين پديده‌ی اجتماعي زندگي خيلي از انسانها را دستخوش دگرگوني‌هاي بسياري ساخته است. چه بسيار افرادي كه به خاطر شايعات گوناگون، تحصيل، كار، زندگي، خانه، زن و بچه يا شوهر و خانواده‌هايشان را ترك كرده‌اند... چه بسيار افرادي كه به خاطر شايعات ديگر هيچوقت چيزي نگفته‌اند، ديگر چيزي نخورده‌اند، ديگر با كسي بيرون نرفته‌اند، ديگر ارتباط برقرار نكرده‌اند، ديگر با هيچ غريبه‌اي حرفي نزده‌آند و بسيار ديگر‌هاي ديگر و ديگر ... و هستند افرادي كه اكنون در بندند چرا كه تنها يكي از اتهام‌هايشان شايعه‌پراكني است. درست است اين واژه‌ي ساده كه خواه ناخواه و گاه ناگزير در فرهنگ مردم و در نتيجه در فولكلور اينترنتي مردم وجود دارد، چه بسيار زندگي‌هايي را كه تيره و تار ساخته است.
شايد يادتان باشد بعضي از اين شايعات را كه ابتدا در برخي وبلاگهاي ايراني شروع شدند و بعد سر از مجالس و ديدارها و مهماني‌ها و مراسم‌هاي مختلف درآورند: شايعات نظام وظيفه و كاهش مدت سربازي و ... / شايعه پولي شدن سايت‌ها و برخي سرويس‌هاي اينترنتي رايگان مثل پرشين بلاگ و همين اخيرا بلاگفا و .../ شايعه وزير و وكيل شدن اين و آن / شايعه پخش كردن خرماهاي خيراتي آلوده به ويروس ايدز / و بسياري ديگر كه مجالي براي طرح آنها ندارم اينجا و خودتان آنها را خوب مي‌دانيد و مي‌شناسيد.
بسياری از ما دلمان نمي‌خواهد كه شايعه‌پراكني كنيم اما چه كنيم كه گاه ناخودآگاه و از بد روزگار و حادثه دست به اين كار مي‌زنيم (خودم سعي كرده‌ام كه شايعه‌پراكني نكم و اگر جايي از شايعه‌اي ياد كرده‌ام مثل اين مطلبي است كه مي‌نويسم و به عنوان مثال آورده‌ام) به اين علت كه به قول ماشاءالله شمسالواعظين (روزنامه‌نگار) كهدر ميزگردي شايد به شوخي گفته بود: تا اطلاع ثانوى شايعه ملىترين رسانه ما است. (روزنامه‌ي شرق 26 ارديبهشت 83) - ما، بيشتر دوست داريم آنچه حقيقت دارد را بگوييم و در عين حال، دوست داريم حقايق را نيز بشنويم و ببينيم و بخوانيم. اما حيف كه هميشه چنين نيست. برخي شايعات با موضوع يا موضوعاتي كه حقيقت دارند مرتبط و متصلند. يعني مثلا عده‌اي واقعا دارند كاري را انجام مي‌دهند، مثلا خانم‌هايي هميشه سر پل تجريش ديده مي‌شوند كه خيرات پخش مي‌كنند بين مردمان تنگ‌دست و فقير اما آن باقي ماجرا شايد به مرور اضافه شده است بنابه دلايلي كه فقط سازنده‌ي شايعه مي‌داند و بس!
عده‌اي از كارشناسان پديد‌ه‌هاي اجتماعي را عقيده بر اين است كه داستانهاي دروغين و شايعات در حقيقت نسخه‌هاي تحريف شده‌اي از روايات و داستانهايي حقيقي هستند. بعضي از شايعات از روي قصد وغرض ساخته و پرداخته و نوشته و توزيع مي‌شوند كه در اينترنت به افرادي كه چنين اعمالي را انجام مي‌دهند مي‌گويند تروريست‌هاي حقيقت - اين افراد، افرادي هستند كه حقيقتا از اين كار لذت مي‌برند و انواع الكترونيكي آنها كساني هستند كه وقتي شايعه‌اي را ساختند آن را بر روي اينترنت و با استفاده از تمام ابزارهايي كه در اختيار دارند مثل پست الكترونيك، پيام‌رساني فوري (IM) ، اتاقهاي گفتگو، انجمن‌ها و تابلوهاي اعلانات الكترونيكي، وبلاگها و پيام‌هاي كوتاه روي تلفن‌هاي همراه (SMS) و گاه به صورت انبوه پخش مي‌كند. برخي با اينجور شايعه‌پراكني‌ها مي‌خواهند فرد يا افراد بخصوص يا گروه و گروه‌هاي بخصوصي را آزار و اذيت كنند. برخي شايعات هم به مرور زمان شكل مي‌گيرند يا به قول خودمان يك كلاغ، چهل كلاغ مي‌شوند، از چيز كوچكي شروع مي‌شوند و چند وقت بعد در اثر واكنش‌ها و دست به دست شدن‌ها و سينه به سينه رفتن و اضافه شدن بر آنها، مي‌شوند شايعاتي كه سر از روزنامه‌ها و مجلات و كنفرانس‌هاي مطبوعاتي و ... در مي‌اورند. بعضي ها دوست دارند با شايعه‌پراكني، سر زبانها بيافتند بنابر اين شايعه‌اي درباره خودشان درست مي‌كنند و كنار مي‌نشينند تا ببينند بعد چه دسته گلي به آب داده‌اند.